Een fluitende Mi (E) snaar, wat kan je er aan doen?

Frustrerend: je staat hypergefocust op het podium, genietend van je vioolspel, het publiek in volle vervoering, en plots een schelle pieptoon... De angst voor een fluitende mi (E) snaar kan je spel beheersen en je techniek negatief beïnvloeden. Alhoewel er geen oplossing bestaat die het probleem op jouw instrument met 100% zekerheid kan wegnemen, kan je wel degelijk het risico bijna tot nul herleiden. Wat technische kennis over de materialen waaruit een mi (E) snaar gemaakt is en daarbij behorend, de snaarkeuze, kleine aanpassingen op jouw instrument en bepaalde viooltechnieken kunnen je helpen om een fluitende E-snaar te vermijden.

Een klein beetje wetenschap...

Als je met de haren van je strijkstok de snaren beroert, creëer je een zijdelingse trilling, een 'Helmholtz'-beweging genoemd. Als je je snaar op dit moment bekijkt, lijkt het of de snaar vanuit het midden van het trillende gedeelte naar beide kanten beweegt (figuur 1). Als je de snaar in slow motion bekijkt, zie je dat de échte beweging toch een stuk gecompliceerder is, zoals in onderstaand filmpje (figuur 2).

Dit is de gewenste beweging, die een mooie klank veroorzaakt. Door bepaalde factoren kan het gebeuren dat de snaar op een andere manier begint te trillen, met een torsie(draai)beweging op ongeveer 4800Hz (een open A heeft een frequentie van 440 of 442 Hz) (figuur 3). Dit is het moment dat de fluittoon zich voordoet.

figuur 1: de optische illusie van de zijdelingse beweging van de snaar

figuur 2: de 'Helmholtz' beweging

figuur 3: de torsionele trilling, wanneer de snaar begint te fluiten

Je hebt waarschijnlijk al gemerkt dat de fluittoon zich enkel voordoet bij losse snaren. Dat is omdat je vingertop op de snaar een hoge mate van demping veroorzaakt. De demping bepaalt hoe snel de trillingen uitsterven. Snaren die snel beginnen piepen hebben meestal een lage mate van natuurlijke demping, en niet toevallig zijn dit veelal de onomwonden mi (E) snaren van (carbon)staal, al dan niet geplateerd met een ander metaal. De torsionele natuurlijke demping van mi (E) snaren is zeer laag, wat betekent dat, eens de torsionele beweging begonnen is, ze niet stopt...

Omwonden snaren hebben dit probleem niet, omdat ze een hogere torsionele demping hebben. Hun omwinding en constructie zorgt ervoor dat de gewenste Helmholtzbeweging veel minder snel verstoord wordt. Dit is de reden waarom een omwonden mi (E) snaar vaak de enige oplossing is om het probleem helemaal op te lossen. Veel violisten verkiezen echter de heldere, open klank van een onomwonden E-snaar, en zullen een compromis moeten zoeken tussen het 'fluitrisico' en het ideale klankbeeld.

De E-snaar en de gebruikte materialen

Onomwonden snaren zijn meestal gemaakt van (carbon)staal. Dit materiaal is zeer gevoelig voor corrosie. Om dit fenomeen tegen te gaan, worden ze bekleedt met een laagje van andere metalen, zoals tin, chroom, goud of platinum. De kwaliteit en het materiaal van de beplating geeft de snaar ook bepaalde eigenschappen mee die de klank, aanspreking, volume... beïnvloeden. Bepaalde materialen geven de snaar een zeer lage torsionele demping mee, andere dan weer een grotere.

Snaren met een omwinding, dat is dus iets helemaal anders dan de beplating of bekleding, zijn quasi 'fluitproof'. Deze omwinding is bij de mi (E) snaar meestal van aluminium. Onderstaande afbeelding vat de gebruikte materialen samen, van laag fluitrisico naar (quasi) geen fluitrisico.

Deze lijst is door experiment samengesteld en geeft een algemeen beeld van de mi (E) snaren en het fluitrisico, statistisch gezien. Het kan echter zijn dat bij jouw specifieke instrument en strijkstok een gouden mi (E) snaar helemaal nooit fluit, en eentje met tin bekleed dan weer wel. Op elke regel zijn dus uitzonderingen.

Meer over mi (E) snaren kan je vinden in dit artikel.

Een mi (E) snaar die al op een degelijke manier bewezen heeft 'fluitvrij' zijn, is D'Addario's aluminium omwonden 'Non-Whistling' mi (E) snaar. Als je houdt van de briljante klank van een met goud beklede snaar, maar snel last hebt van het fluiten, kan je misschien eens kijken naar de varianten met een platinum laagje, zoals die in de Thomastik Peter Infeld of Evah Pirazzi set. Verder schijnt ook de Warchal Amber mi (E) snaar het fluiten tegen te gaan.

Je kan ook eens opteren om een lagere spanning van jouw gewoonlijke snaar te proberen. Ondanks dat de snaar iets moeilijker in gang wordt gebracht, is de kans op een ongewenste torsionele trilling veel kleiner. 

Hars, een onderschat element

Een strijkstok zonder hars, is zoals een huis zonder deur. Een ongeharste strijkstok is onbruikbaar en zal geen enkel mooi geluid voortbrengen. Hars is het sleutelelement en de brug tussen de snaar en de strijkstok. Alles wat deze brug verstoort, zoals vuil of vet op de boogharen, of te veel hars, zal bijdragen tot een verhoogd fluitrisico.

Het loont dan ook de moeite om te experimenteren met het aanbrengen van minder - of meer - hars, of het gebruiken van een hars die iets plakkeriger is. Echter, ook op deze regel zijn uitzonderingen en je zal proefondervindelijk moeten uitzoeken wat voor jou het beste werkt. Zorg er in ieder geval voor dat je regelmatig je snaren afkuist met een microvezeldoekje. Een propere snaar heeft een hogere reactiesnelheid en zal meer adequaat reageren op de manier waarop jij ze beroert.

Maar daar stopt het niet...

Aangezien een fluitende mi (E) snaar vaak niet door een enkele aanpassing opgelost kan worden, zal je luthier verschillende dingen kunnen doen om het probleem aan te pakken. Hij kan bijvoorbeeld bewerkingen doen aan de kam, ziel van het instrument, de snaargleufjes, staartstuk, fijnstemmers... Sommige aanpassingen zullen het probleem net erger maken, andere kunnen misschien de mirakeloplossing zijn voor jouw instrument.

Practice makes perfect

Stel: je hebt een perfect afgesteld instrument maar je voelt je beter qua klank en speelgevoel met een onomwonden mi (E) snaar. Het risico op fluiten is erg beperkt maar nog steeds aanwezig. Wat kan je doen met je speeltechniek doen om de snaar helemaal naar je hand te zetten?

Er zijn drie elementen die van zeer groot belang zijn voor het produceren van een goede, gearticuleerde toon: snelheid, druk en contactpunt (de plaats van de strijkstok op de snaar ten opzichte van de toets en kam). De combinatie hiervan maakt dat strijkers exact de gewilde muziek uit hun instrument kunnen toveren. Elk van deze elementen zal het fluitrisico kunnen beïnvloeden.

Wanneer je je strijkstok op de snaar zet en je start een noot vanuit stilstand, zal je maar heel zelden een fluitende mi (E) snaar als reactie krijgen. In het geval dat je strijkstok echter in beweging is - bijvoorbeeld bij het spelen van akkoorden of snaarwisselingen vanuit de lagere snaren in dezelfde streek - en de mi (E) snaar vanuit een zekere snelheid beroert, worden de omstandigheden voor de torsionele trilling zeer gunstig. Door je strijkstok iets te vertragen en tegelijk het gewicht vanuit je arm te verhogen bij aankomst op de mi (E) snaar kan je dit effect tegengaan. Normaal gezien is dit iets wat niet heel populair is. Een verhoogde snelheid gaat samen met een verhoogde druk, leren we in de eerste vioollessen... Maar voor dit specifieke probleem kan het contra-intuïtieve een van de oplossingen betekenen. Muzikaal zal het resultaat anders zijn, maar beter dit dan een storende, fluitende mi (E) snaar, niet? Dit gezegd zijnde: vaak zijn violisten zeer voorzichtig met het bespelen van de mi (E) snaar en gaan ze veel te weinig druk overbrengen naar de snaar. Maar in dezelfde mate als een grote agressiviteit, kan een te aarzelende aanpak het ongewenste effect veroorzaken...

Het derde eerdergenoemde element is het contactpunt. Door de strijkstok op de mi (E) snaar dichter bij de kam te brengen, geven we de snaar minder 'speelruimte' om over te gaan tot de ongewenste torsionele trilling.

Verder kan je nog experimenteren met andere factoren die van invloed zijn op het strijken: haren kantelen, de hoek van je strijksok op de snaren, de mate waarin je je viool kantelt, ...

Als je zelf nog andere oplossingen hebt gevonden, laat het ons gerust weten! De violistengemeenschap zal je dankbaar zijn :)